نگاهی نو برجغرافیای دیرینه و فرگشت ساختاری البرز در تتیس

Authors

  • حمید نظری سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران آزمایشگاه دینامیک لیتوسفر، دانشگاه مونت پلیه II، مونت پلیه، فرانسه
  • شیوا عقبایی آزمایشگاه دینامیک لیتوسفر، دانشگاه مونت پلیه II، مونت پلیه، فرانسه
  • ژان فرانسوا ریتز آزمایشگاه دینامیک لیتوسفر، دانشگاه مونت پلیه II، مونت پلیه، فرانسه
Abstract:

زایش و فرگشت حوضه‌های منسوب به تتیس در درازنای تاریخ زمین شناختی، از پرکامبرین پسین تا پالئوژن، همیشه مورد توجه پژوهشگران علوم زمین بوده است. شاید بتوان اولین آثار و نشانه‌های زایش حوضه‌های گوناگون تتیس را که سبب قطعه قطعه شدن و جدایش ابرقاره‌ها و خشکیهای کهن اوراسیا،‌ گندوانا و بلوکها و خرده صفحه‌های میان آنها شده است را در پرکامبرین با زایش اقیانوس پروتوتتیس در بخشهای گوناگون، بویژه کمربند ساختاری البرز جستجو کرد. گرچه شواهدی آشکار از فرایند و زمان باز شدن این اقیانوس در دست نیست ولی پژوهشهای اخیر گواهی بر چگونگی و زمان بسته شدن آن فراهم آورده‌اند.  جمعی از پژوهشگران، سریهای آتشفشانی منسوب به اردوویسین و سیلورین  فلات ایران و البرز را در رابطه با زایش و گسترش حوضه تتیس کهن (پالئوتتیس) دانسته‌اند که در نتیجه عملکرد سامانه کششی برشی در میان صفحه‌های توران از اوراسیا و گندوانا شکل گرفت. گرچه با افزایش آهنگ فرونشست حوضه‌های پرمین در اواخر پالئوزوییک نشانه‌هایی از چیرگی سامانه کششی بین خرد قاره ایران و صفحه عربی  می‌توان یافت، ولی ظهور آتشفشانیهایی از نوع واگرا (قلیایی) در تریاس بالایی را می‌توان نشانی آشکار بر زایش و کافتش پوسته اقیانوسی نوتتیس منظور کرد. نقطه عطف فرگشت حوضه‌های خزر و سیاه  می‌تواند در این زمان بوده باشد. فرگشت ساختاری حوضه‌های تتیس به صورت دوره‌ای یکی پس از دیگری در میان قطعات و صفحاتی چون توران، کپه داغ ـ قفقاز، البرز، سبزوار، خردقاره ایران مرکزی و صفحه عربی قابل رهگیری است. توالی و تکرار زمین‌ساخت کششی و فشاری حاصل از گسترش و بسته شدن این گونه حوضه‌ها در طی کوهزادهای آسینیتک ـ کاتانگایی، سیمرین و آلپی که گاه بر پی‌سنگی از مجموعه‌های دگرگونی و تغییر شکل یافته حاصل از رخدادهای کالدونین و هرسینین منطبق می‌باشد، سبب تکامل زمین‌ساختی حوضه‌های رسوبی نواحی متأثر از کوهزادهای گوناگون شده است. البرز به عنوان بلوکی کشیده در پهنه پرتکاپوی زمین‌ساختی و متأثر از اغلب رخدادهای شناخته شده زمین‌شناختی در هر دو ابرقاره اوراسیا و  گندوانا در حد میانی این دو قاره کهن سیر تکوین خود را سپری کرده است. فرایند نازک‌شدگی و ستبرشدگی پی‌سنگ البرز در طی رخدادهای کهن در مقایسه با بخشهای دیگر ایران‌زمین،  نشانگر آهنگ تقریبی ثابت و با اندک شیب منفی  به سوی شمال، ناشی از کاهش ستبرای پوسته بلورین و پوسته زیرین به سوی حوضه خزر است. سامانه  چین‌خوردگی از نوع چینهای جداشدگی(detachment folds) همراه با بالا آمدگی رخساره‌های کهن در فرادیواره گسل بنیادی شمال البرز از جمله ویژگیهای آشکار بخش مرکزی این کمربند ساختاری است که در قالب گل ساخت قابل مشاهده است. چین‌خوردگی و تکاپوی بیشتر زمین ساختی بخش باختری این گسل به نسبت بخش خاوری، از دیگر ویژگیهای ساختاری این ناحیه است. در این میان گسلهای شمال البرز، موشا و طالقان در ردیف گسلهای بنیادی به شمار رفته که دیگر گسلها چون گسل خزر و گسل شمال تهران از رشد آنها به دو سوی شمال و جنوب البرز مرکزی شکل یافته‌اند.

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

فرگشت ساختاری البرز در میان زیستی و نوزیستی

رخداد سیمیرین در شمال ایران حاصل برخورد قاره‌ای است که با ناپیوستگی‌های  ناحیه‌ای و تغییرات شدید در رسوبگذاری همراهی می‌شود. بررسی‌های تنش دیرینه در گستره البرز نشان می‌دهد از نورین تا باژوسین میانی (گروه شمشک)، کشش در راستای 030 درجه توسط گسل‌های عادی همزمان با نهشت صورت گرفته است. نویسندگان  این مقاله زمین‌ساخت کششی را همزمان با مراحل کافت‌شدگی حوضه کاسپین جنوبی می‌دانند. در البرز مرکزی، سازن...

full text

«نگرشی نو بر جایگیری ماگما و فرگشت ساختاری شمال پهنه سیستان»

توده‌های گرانیتوئیدی اواخر پالئوسن- اوایل ائوسن در شمال پهنه‌ی جوش خورده سیستان، به عنوان ابزارهایی بالقوّه جهت ثبت رویدادهای زمین‌ساختی در نظر گرفته می‌شوند. بررسی‌های ساختاری بر روی توده گرانیتوئیدی زهری بر پایه‌ی فن ناهمسانگردی پذیرفتاری مغناطیسی(AMS)، داده‌های تازه‌ای جهت دستیابی به ساختارهای درونی و بازسازی کینماتیکی فراهم می‌کند. این توده با روند کلی شمال باختر- جنوب خاور دربردارنده‌ی گران...

full text

بررسی ساختار هم تافت های فریمان و دره انجیر و اهمیت آن در شناخت فرگشت زمین درز تتیس کهن

از هم­تافت­های دره­انجیر و فریمان در شمال خاور ایران به عنوان بازمانده­های تتیس­کهن یاد می­شود.دو هم­تافت یادشده در بازه زمانی پرمین- تریاس در همسایگی زمین­درز تتیس­کهن قرار دارند و از این­رو فرگشت ساختاری آن را در خود ثبت کرده­اند. با توجه به شواهد ساختاری و سنگ­شناختی موجود و برخلاف نظرات پیشین که هم­تافت فریمان را یک پانه افزایشی معرفی کرده­اند، به نظر می­رسد هم­تافت­های یادشده آثار به جامان...

full text

Parallel Inverse Halftoning by Look-Up Table (LUT) Partitioning

ةـصلاخلا : جا تحت زجت ة قيرط س كعلا ىفص نلا نو لل ثحبلا لود ج ة ئ ي طعتو ل قأ باسح تاوطخ ى لإ ي ةد يج جئا تن . دحاو ثحب لودج ة قيرطلا مدختستو اً يُ َّ زخ نُ ، طقف ةءار قلل ةر آاذ ىف و نو للا فيفختل مي ق ى لع لودجلا ىو تحي باسحلا ةقباس ) ىدامرلا ىوتسملا ( ىسكعلا ىفصنلا نوللا تايلمعل . ة يزاوتم باسح ة قيرط حر تقي ثحبلا اذ هو لإ زاجن ىفصنلا نوللا سكعلا ي ، جتب كلذو ىلإ درفنملا ثحبلا لودج ةئز نم ددع...

full text

تعیین فرگشت ساختاری گروه شمشک از تریاس پایانی تا ژوراسیک میانی دره بلده (سلسله جبال البرز، شمال ایران) بر پایه مطالعات تنش دیرینه

به منظور تحلیل تنش دیرینه در بازه زمانی نورین تا باژوسین زیرین و همزمان با رسوبگذاری گروه شمشک در دره بلده واقع در زون ساختاری البرز مرکزی، تعداد 373 سطح گسله به همراه خش لغزهای آن در قالب 29 ایستگاه برداشت گردید. در 24 ایستگاه بواسطه وجود گسل های همزمان با رسوبگذاری (265 سطح گسله) مناسب برای تعیین سوی تنش دیرینه انتخاب گردید. برای تحلیل تنش مسبب این گسل ها از روش وارون سازی جدید (new direct in...

نگاهی نو به تأویل

تأویل از واژه‌ها و اصطلاحاتی است که از دیرباز به ویژه در جهان قرآن‌پژوهی مورد بحث و گفتگو بوده است و هنوز نیز جای بررسی و پی‌جویی دارد. در این گفتار بر پایه کهن‌ترین واژه‌نامه‌های زبان عربی نشان داده‌ایم که معنی اصلی و بنیادین «تأویل« از قوّه به فعل آمدن و به غایت و پختگی رسیدن است، و چون این معنی با غایت، فرجام، آغاز و باطن پیوندهایی دارد، واژه تأویل کم‌کم این معانی را نیز پذیرفته است. سپس کوشی...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 16  issue 64

pages  38- 53

publication date 2008-02-20

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023